Sömürü düzenini ve bu düzene maruz kalanları anlayabilmek için kullanışlı bir sınıflandırma.

İyi kullar, kötü kullar ve kul olmayanlar;

Sömürgeden kurtulma hareketi birçok yerde bölgesel yönetimlere karşı bir hareketti. Elbette küresel çağda hiçbirşey tamamiyle bölgesel olamaz, geniş bir perspektif sağlamak da önem taşır. Gerçekte bedeni ve zihni sömürgeden kurtarmaya başlamak, ulusal yönetim ve ulusal özgürlük talebinin ötesinde bir zihin yapısına sahip olmakla gerçekleşir. Tarih süreci göstermiştir ki fiziksel olarak bağımsızlığına kavuşan yeni ‘bağımsız’ olmuş bir ülke, sömürgecilerinin tayin ettiği çizgide yoluna devam eder.

Bu konuyu Amerikan yerlisi filozof John Mohawk üç başlıkta topluyor.

Birincisi ‘iyi kullar’; soru sormayan, sömürgecilerin empoze etiği şekilde düşünen ve davranış gösterenler.

İkincisi ‘kötü kullar’; sömürge boyunduruğundan fiziksel olarak kurtulmaya çalışan ancak çoğu yönetime geçtiğinde boyunduruk altındayken kendilerine empoze edilmiş olan bilim, ekonomi, sağlık ve eğitim sistemlerini kullanacak olan zihin ve davranış yapısına sahip insanlar. Ulusal özgürlük hareketlerinin çoğu bu kategoriye tekabül eder. Hedef belirlenmiş, kısmen faaliyete geçilmiş fakat gerçekte değişen fazla birşey olmamıştır.

Son olarak Mohawk, ‘kul olmama’ ihtimalinden bahseder, bu şu anlama gelir: Sömürgeci Batı modelinden farklı bir düşünce ve davranış modeli geliştirmenin yollarını bulmak ki bu Batıya saçma gelebilir. Bahsedilen ilk iki ihtimal, Batı etrafında gerçekleşen, üçüncüsü ise kendi dünyasında gerçekleşen bir tekamül sürecidir.

Bilerek veya bilmeyerek, isteyerek veya istemeyerek düzeni benimseyenler, tahkim edenler, yaygınlaştıranlar…Zihin dünyasını, düşünme, söyleme, eyleme, seçme, beğenme biçimlerini değiştirmek gibi bir yönelimi dahi olmayanlar. Aklını ve kalbini teslim etmiş olanlar. Bunlar iyi kullar…

Boyunduruk altında olma halinin farkında olan, bu hâlin şekildeki-görünürdeki-fiziksel her türlü tecellisini reddedip kurtulmayı önerirken, düzenin düşünme, söyleme, eyleme, seçme, beğenme biçimlerini kullananlar. Aklını ve kalbini teslim etmese de, düzenin kuşatmasından kurtaramamış ve dolayısıyla düzenin içerisinde kalmış olanlar. Bunlar kötü kullar…

Sömürü düzeninin dayattığından ve yaydığından tamamen başka düşünme, eyleme, söyleme, seçme, beğenme biçimleri ile varolma mücadelesinde olanlar…Düşünce dünyasını, aklını ve kalbini arındırmanın gayretinde olanlar. Kuşatmayı kırmış olanlar. Kul olmayanlar…

Bir bayram günü Karadeniz’in bir köyüne çevre köylerden bir deli gelmiş. Tabi bayram günleri delilerin hasılat günü olduğu için köyün esas delisi Ahmet bu işe fena bozulmuş. Aslında tam deli de değilmiş, yarım deliymiş Ahmet. Kendi ekmeğine ortakçı gelen bu deliye ayar olmuş. Bir bahaneyle sıkı bir kavgaya tutuşmuşlar. Sonra bu ikisini binbir güçlükle ayırmış köylüler.
Biri “Yahu Ahmet eldureceğudun uşağu, nabaysun” demiş.
Ahmet; “Ee ne yapayidum, anama söveyi!”.
Diğer bir köylü “E oğlum, söveyise söveyi, delidur işte daa” demiş.
Ahmet’in cevabı ibretlik; “E iyi de delidur diyeysinuz ama hep benim anama söveyi. Deli olsa bi sefer de kendi anasına söver !”

Evet müslüman ülkeler pek çok açıdan yeterince güçlü ve donanımlı değiller.
Evet müslüman ülkeler birlikte hareket edemiyorlar.
Evet müslümanlar dinleri İslam’ı hakkıyla yaşamıyorlar.
Evet müslüman ülkeler birbirileri ile fena halde tefrika halindeler.

Ve lakin ki ölenler hep müslümanlar ! Hep bizim anamıza küfrediliyor !

Müslüman ülkelere ve müslüman halklara yukarıda saydığım ve haklı buluduğum bu eleştirileri getirmeyi tek başına geçerli ve yeterli bulanlardan gına geldi.

Eyvallah, doğru dediniz. Amma bir kere de onlara küfredin(eleştiri getirin, isyan edin) arkadaş !

Ya da bir kere de ölenlerin hep müslümanlar olduklarını görün !

Güzel bir haber. Duymamış olanlar duyar belki.

İslam’ın ortaya çıkışından günümüze dek âlimler, kitaplar, mimarî eserler, şehirler, seyahat yolları, tarihi hadiseler, kurumlar, ekoller, düşünce dönemleri ve belki de en önemlisi bütün bunların zaman-mekan-fikir düzlemlerinde birbirileri ile olan ilişkisini ortaya koyan harikulade bir çalışma, fevkalâde bir imkan.

“Parçaları Yeniden Birleştir ve Küreyi Keşfet”

Son derece güzel ve kullanışlı tasarlanmış olan internet sitesi şurada; https://www.islamdusunceatlasi.org/

Aynı zamanda 3 cilt halinde basılmış olan kitap hali de bulunuyor.

İslam Düşünce Atlası (İDA), İslam düşünce geleneğini başlangıcından günümüze gelinceye değin, zaman-mekân-öğreti-ekol değişkenleri etrafında tanıtmayı amaçlayan bir kitap ve web tabanlı programlar geliştirme projesidir. İslam Düşünce Atlası, İslam düşüncesini, onu taşıyan tarih, aktaran metinler, oluşturan kişisel ve kavramsal ağlar, somutlaştıran kurumsal yapılar ve nihayet ona sahiplik eden coğrafî ve kültürel havzalar içerisinde anlamaya davet etmektedir. Tarihî-kültürel hafızamıza süreklilik kazandıracak yeni bir dönemlendirme teklifi ve önerdiği kapsamlı ilişkiler mantığı ile İslam düşüncesine dair bütüncül bir okuma önerisi olarak öne çıkan İDA, üç yılı aşkın bir süre boyunca Türkiye’nin önde gelen İslam düşünce tarihi araştırmacılarına, tasarım uzmanları, yazılımcılar ve harita mühendislerinin eşlik etmesiyle meydana gelmiştir.

İslam Düşünce Atlası, karmaşık ilişkileri web tabanlı programlar yoluyla takip edilebilir bir tarzda formüle etme amacı güden üç kavramsal haritaya ve bu haritalar aracılığıyla aktarılan malumatı taşıyacak bir düşünce tarihi omurgasına sahiptir: Zaman Haritası, Kitaplar Haritası, Kişiler Haritası ve İslam düşünce tarihi için yeni bir dönemlendirme teklifi içeren, haritalarla desteklenmiş, dönemlere göre ekol bazlı değerlendirme yazıları. İDA, bu bileşenler üzerinden şu soruların cevaplarını vermeye çalışır: Düşünce kim tarafından, ne zaman, nerede, nasıl, ne tür okul gelenekleriyle ilişki içerisinde, hangi yollardan geçerek, ne tür etkileşimlerle ve hangi metinsel gelenekler aracılığıyla üretilmiştir? Bu soruların cevaplarını merak edenler için, İslam Düşünce Atlası, benzersiz bir düşünce tarihi okuması vadediyor.

Sömürge zihin ve sömürge aydın üzerine bir kaç derleme;

Cezayir’in Fransaya karşı verdiği bağımsızlık savaşında (1954-1962) Cezayir saflarında yer alan, Fransız eğitimli bir sosyolog, düşünür Frantz Fanon‘dan;

Sizi sömürgeleştiren yabancıların sizde yarattığı en büyük yıkım, zamanla sizin kendinize onların gözüyle bakmanızı sağlamalarıdır.

Cemil Meriç‘ten;

Türk aydını efendisinin ilaçlarını aşıran ahmak uşak gibidir.

Malcolm X bu durumu şöyle özetliyor;

Ev zencisi sahibine her zaman iyi baktı. Arazi zencisi kontrolden çıkacak olsa ev zencisi onu geri tarlaya bağlardı, araziye gönderirdi. Ev zencisinin bunu yapması şaşılacak bir şey değildi. Çünkü ona arazi zencisinden daha iyi yaşam koşulları garanti edilmişti. Yemeği daha iyiydi, daha iyi giyinirdi, daha iyi evde kalırdı. Efendisinin dibinde yaşardı. Ya efendisinin evinin çatı katında ya da bodrumunda yaşardı. Efendisi ne yerse o da ondan yerdi. Efendisi ne giyerse ev zencisi de ondan giyerdi. Konuştuğu zaman aynı efendisi gibi konuşurdu, güzel bir lehçe ile.
Ve efendisini efendisinden bile çok severdi. Bundan dolayı efendisinin incinmesini hiç istemezdi. Eğer efendisi hasta olursa “patron, nasıl da hasta olduk yahu” derdi. Efendisi hasta oldu diye adam da hasta olurdu. Efendisinin evi tutuşsa alevleri söndürmeye çalışırdı, efendisinin evinin yanmasını istemezdi. Efendisinin malına efendisinden daha çok sahip çıkardı. Bu işte ev zencisiyidi.

Bunun sinema dünyasında en güzel örneklerinden biri Tarantino’nun Django Unchained (Zincirsiz) filminde mevcut. Filmde Samuel L.Jackson’ın canlandırdığı Stephen karakteri, Afrika kökenli kölelerin çalıştırıldığı arazilerin sahibi olan efendisinin malikânesinde uşaktır. Kendisi de Afrika kökenlidir. Ve fakat efendisinin Afrika kökenli kardeşlerine reva gördüğü zulmü, neredeyse efendisinden daha çok içselleştirmiştir.


Sanırım en esaslısı Rasim Özdenören‘in “Yumurtayı Hangi Ucundan Kırmalı” isimli kitabındaki şu müthiş hikaye;

…
Film bir kovboy filmi ancak pek alışık olmadığımız, örneğine az rastlanan çok özel bir durum var. Beyaz kovboyların arasında bir tane de “zenci” kovboy var. Bilirsiniz bu tür filmlerde beyazlarla Kızılderililer arasında bitmek tükenmek bilmeyen bir mücadele olur.

Kızılderililerle beyazlar yine savaşıyorlar. Beyazlar Kızılderililerin vatanlarını, topraklarını işgal etmek istiyorlar. Beyazlar güçlü ve her türlü hileye ve şeytanlığa başvuruyorlar. Savaş sürüyor ve Kızılderililer daha fazla dayanamıyorlar ve savaşı kaybediyorlar.

Kızılderili kahraman savaşçı sonunda esir alınıyor ve bir direğe bağlanıyor.Ona türlü türlü işkenceler yapılıyor.

Kızılderili savaşçı çok onurlu. Kötülere, zalimlere boyun eğmiyor. Onun için“beyaz” demek, “kötülük” demek “zulüm” demek!

Beyaz kovboyların reisi bitkin ve perişan Kızılderili savaşçıya dönüyor ve diyor ki :

“Ne kadar direnirsen diren işte elimdesin, esirimsin, kölemsin kaybettiğini anla ve diz çök aman dile, yalvar, çizmelerimi öp seni bağışlayayım!”

Kızılderili kahraman hiç istifini bozmuyor, başını eğmiyor ve beyaz reise dönerek diyor ki:

“Seni anlıyorum beyaz adam! ‘Beyaz’ demek kötülük demek acı demek!” Sen de kötüsün, sen de zalimsin, sen de şeytansın! Senin işin bizi topraklarımızdan sürmek, Kızılderili öldürmek, soyumuzu kurutmak. Senden zerre kadar şefkat, merhamet ve nezaket beklemiyorum ancak benim anlayamadığım, beni asıl yıkan başka bir şey!”

Sonra zenci kovboya dönerek diyor ki:

“Bu kara beyaz adama da ne oluyor! O niçin bizim yanımızda değil! Niçin sizin yanınızda!

İstatistikler fena halde revaçta. Çok âmiyane olacak amma, yine de söyleyeyim; istatistikler bir olguyu, bir durumu anlamak, aydınlatmak için faydalanılacak rakamsal veriler anlamında araç olmaktan çıkıp, amaç olma yolunda ilerlemektedir. Bu anlamda asıl yerinden uzaklaşıp, olayın bizatihi kendisi haline gelen rakamlar insanın gözünü kör edişinin resmidir. Gözü bakmaktan görmeye geçiremeyişin canlı bir örneğidir aynı zamanda. Daha kavramlaşmış haliyle “niceliğin egemenliği”dir.

Filmin puanının on üzerinden kaç olduğu kadar kaç kişinin oy verdiği, hangi yaşlardan ve hangi memleketlerden insanların oy verdiği, bu oy verenlerin hangi sinema beğenisine ve anlayışına sahip olduğu, filmin hem kategorik olarak, hem amaçsal ve eylemsel olarak türünün ne olduğu, anlatım dili, bütçesi, oyuncuları ve filmin hitap ettiği kitlenin kimler olduğu gibi niteliğe dönük bilgiler de önemlidir. Hatta daha önemlidir. Bunlar göz önüne alınmadığında Godfather, Schindler’s List, The Shawshank Redemption, Fight Club, The Matrix, Forrest Gump veya işte The Usual Suspects gibi genel beğeni görmüş, kült meretebesine erişmiş filmler gözden kaçmayabilir belki. Ama sizin kişisel beğeninize ve arayışınıza uygun, hatta belki fena halde vurulacağınız filmleri ıskalayabilir veya azımsayabilirsiniz. Ya da aksi istikamette, Oscar öncesi cilalanmış, allanmış pullanmış Hollywood fiyaskoları ile zamanınınızı israf edebilirsiniz, aldanabilirsiniz, ketenpereye gelebilirsiniz. Rakamların hilekârlığına tav olabilirsiniz. Zîra hileler çoğu kere rakamlarla yapılır.

Futboldan dem vurmadan olmaz. Vuralım;
İsabetli pas sayısı kadar bu pasların sahanın hangi bölgesinde, ne yönde, ne amaçla -çaresizlik neticesi olarak mı, geçiş oyununu kurmak adına mı, tempoyu ayarlamak adına mı veya zaman geçirmek için mi- yapıldığı, nasıl futbol oynayan bir rakibe karşı ve skor kaç kaç iken yapıldığı türünden yine niteliğe dönük sorular da önemlidir. Hatta daha önemlidir.

Kaleye atılan isabetli şut sayısı kadar isabetin tanımının ne olduğu da önemlidir, şutun nereden ve nasıl bir hücumun sonucu atıldığı da önemlidir, skor ve rakip de önemlidir. Kaleyi tutmayan ama direği yalayan 5 şutunuz varken istatistiksel anlamda çuvallamak nereye düşer. Köşe vuruşundan yaptığınız dümdüz kesme asist diye kayıtlara geçerken, bir hücumu kafasında oynayıp, arkadaşlarına rollerini dağıtıp, sonra da o hücumu golle neticelenecek şekilde kuran orta saha oyuncusu sırf gol öncesi son pası vermediği için asist yapmamış ve böylece istatistiksel anlamda boşa mı çalışmıştır ? Falanca oyuncu kaç maç kurtarmış, kaç golü, kaç asisti varmış türünden sorular oyun yapısı itibariyle, yaptıkları istatistiksel bağlamda bir yere oturmayabilecek oyuncular için oldukça adaletsiz cevaplarla noktalanabilir. (Söz gelimi Beşiktaş’lı Oğuzhan Özyakup son derece az asist ve gol ile bitirir sezonları. Ama son 3-4 yıldır istikrarlı bir şekilde memleketin güzel futbol oynayan yegâne takımının kurgusundaki en önemli elemanlardan biridir. Hâkeza Atiba Hutchinson da öyledir.)

Topa sahip olma oranı kadar, sahip değilken neler yaptığınız, sahip olduğunuz top ile ne yaptığınız, topu nasıl kazandığınız ve yine nasıl futbol oynayan ve ne çapta bir rakibe karşı yaptığınız soruları da önemlidir. Hatta daha önemlidir.

Popüler müzik uygulamalarından Spotify‘ı bu bağlamda ele alırsak mesela, size sürekli popüler olanı boca eden bir teması, bir eğilimi vardır. “En popüler şarkılar”, “En çabuk yayılmış şarkılar”, “Dünya çapında en çok dinlenenler”. Sanatçı sayfalarında da o sanatçının en çok dinlenen şarkıları gözünüzün en kolay göreceği, elinizin en kolay erişeceği yerdedir.

Youtube size en çok izlenenleri işaret eder, en popüler videoları gösterir.

Haber siteleri en çok okunanları(pardon tıklananları),

Film siteleri en çok izlenenleri,

Sözlükler ve Twitter en çok konuşulanı

Sanal marketler en çok satılanı…

Meselenin bir diğer tehlikeli boyutu insan zihnini rakamlarla çıkarımlar yapmaya, rakamlar doğrultusunda arayışlar ve beğenilere tâbi olmaya sevk edişidir. Sizi ana caddelerden ayrılmamaya zorlar. Ana akımdan kopamaz hale gelebilir, ara sokaklara girmeye cesaretiniz ve şevkiniz kalmayabilir. Eğilimleriniz, beğenileriniz popülerleşebilir, hatta sadece popüler olana doğru meyil kazanabilir.

Velhasılı kelâm istatistik, rakamlar ve verilerin niceliksel bütünüdür. Çoğu zaman işlenmemiş ve hamdırlar. Bunları niteliklerinden ve bağlamlarından kopuk bir şekilde okumaya, anlam çıkarmaya çalışmak sığ ve güdük analizler, çıkarımlar ile neticelenir.

Bir yazıda daha aynı misâli vermiştim. Maalesef yine neresinden tutsan elinde kalan, neresini düzelteceğini bilemediğin bir vaka ile karşı karşıyayız.

Adamın biri etrafındakilere kurban meselesini şöyle anlatıyormuş;

Hz.Musa Allah’a dua etmiş. “Ya Rabbi, bana bir kız evlat bahşedersen onu sana kurban edeyim”. Bir zaman sonra Hz.Musa’nın bir kızı olmuş, adını Ayşe koymuş. Çocuğun kurban edileceği zaman gelince Hz.Musa bıçağı yavrucağın boynuna dayamış. Tam kesecekken Azrail gökten elinde bir keçiyle gelmiş…

Hikâyenin tam bu noktasında dinleyenlerden biri artık dayanamamış : “Ben bunun neresini düzelteyim ? Hz.Musa değil Hz.İbrahim, kız değil erkek, Ayşe değil İsmail, Azrail değil Cebrail, keçi değil koç !”

Başlıkta adı geçen program, TRT’nin bu Ramazan ayında ekranlara sunduğu yeni “yarışma programıdır”. Veya diğer bir ifade ile Ramazanı festival sanan zihniyetin son eseridir. Tecavüze uğramış zihinlerini yeşil ile boyadıklarında yaptıklarının meşrulaştığı, İslamî bir temele oturduğu ve bu şekilde müslüman kalabilecekleri vehminde olanların son zihin bükme çabası da denebilir.

(Şunu da arada belirteyim olası yanlış anlaşılmalar için. Kur’an’ın edebî veya musikî bir değer taşımadığını söylemiyorum. Söylenenler katiyetle Kur’an okumanın kendisi ile ilgili değildir. Bir başka hissediş ile, bir başka anlama biçimiyle, dilsel karşılık bulmadan da okunabilir Kur’an. Mesele bu ve benzer programlar aracılığı ile kamusal-toplumsal alanda ortaya konan çerçevedir. İndirgemeci, popülist, gaflet ve dalâlet içinde olan zihniyettir sorun olan.)

Çeşitli şehirlerden gelen yarışmacılar şatafatlı bir yapımın, şatafatlı stüdyosuna gelirler. “Performanslarını sergilemeden” önce bu yarışmacıların hayatlarından kesitler filan da gösterilir. Kendileriyle hoş beş edilir. “Pop bülbül” bizden biridir, sıkıntı yok. Sonra bu yarışmacılar, altyazı ile Türkçe mealin verilişi eşliğinde Kur’an’dan çeşitli ayetler, sûreler okurlar. Yanlış olmasın aman, Allah rızası için elbette ! He demin performans sergilediklerini filan söyledim amma haşa, öyle değil, sümme haşa. Bildiğimiz Kur’an tilaveti o. Neyse sonra karşılarındaki 3 kişilik jurimiz önce son derece teknik, meseleye vakıf bir eda ile eleştirilerini yaparlar, ardından da puanlarını verirler. Stüdyodaki temsili “halk” da oylamaya katılır. Programın aralarında bu “pop bülbüllerimiz” ile garnitür babında muhabbetler yapılır, bir yandan da “bakalım hafta birincisi kim olacak !” temalı heyecan dozunu arttıran ara sıcaklar sunulur. Böylece gün birincisi, hafta birincisi, ay birincisi seçilecektir. Falan filan…

Nasıl tanıdık geldi değil mi TRT’nin özgün diye sunduğu format ? Çok bilindik bir formatı aldık yeşile boyadık ve “abra kadabra”, İslamî oldu değil mi ? Hoş, mesele keşke yalnızca format-üslûp meselesi olsa. Hakikaten de herkesi kör alemi sersem mi sanırlar ?

Kur’an-ı Kerim’i salt bir musikî dinleti mertebesine indirgemek müslüman toplumların sıkça içine düştükleri bir hastalık. Mezarlıklarda ölülere okunan bir geleneksel metin, bir dini ritüel enstrümanı haline gelmesi de benzer bir durum. İşin Kuran-ı Kerim’i popüler kültürün bir reyting aracı haline getirmek gibi hayli ucuz, hayli arızalı bir tarafı da var. Yukarıda özetlenen programın Kuran’ın mesajına, Allah’ın kullarına hitabına, ne dediğine ve o Kuran’ın bir yaşamak biçimi olmaklığına fena halde bigâne olduğu açık. Anlam ile herhangi bir temasları yok. Söylemeye insanın dili varmasa da, Kur’an etrafında bir eğlenceliğin döndüğü musiki özellikleri olan bir nesne olarak konumlandırılıyor bu bağlamda. Merkezde (televizyon mecrasındaki uygulaması bu ve benzeri yarışmalar olan) gösteri olmak üzere, bu gösterinin meşrulaştırıcı, cazip hale getirici ve de itirazları peşinen susturucu bir unsuru niteliğinde.

Öte taraftan bırakınız Kur’an’ın muhtevasına/içeriğine/esasına dair bir şey söylemeyi veya sunmayı, tilavetin-güzel okumanın kendisini kutsayan ve kendi başına değerli hale getiren, muhtevayı/içeriği/esası öteleyen, donduran bir etkisi de mevcut bu çerçevenin. Öyle ki neredeyse böylesi bir tilavet anlayışı o kitabın sayfalarının açılmasının, oradaki hitaba muhatap olmanın, ona göre bir hayat inşaa etme çabasının ve anlam arayışının önünde bir perdeye dönüşüyor.

Hee bu arada;

Büyük final Kadir Gecesi’nde. Aman kaçırmayın ki bin aydan hayırlı o gecede en güzel Kur’an’ı kimin okuduğuna şahitlik edin ! Hem kulaklarınızın pası silinir. Eğlenceli olur filan.

Aklı Karışıklar İçin Klavuz kitabının başlangıcında şöyle diyor E.F.Schumacher;

…
Birkaç yıl önce bir Leningrad gezisi sırasında, nerede olduğumu bulmak için bir haritaya başvurmuş, ama işin içinden çıkamamıştım. Birkaç tane kocaman kilise görüyordum, ancak haritada bunlardan eser yoktu. Sonunda bir rehber imdadıma yetişti: Biz haritalarımızda kiliseleri göstermeyiz. Söylediğinin aksine, çok açık olarak belirtilmiş birini işaret ettim. Bu bir müzedir dedi, bizim yaşayan (ibadete açık) kilise dediklerimizden değil. Sadece yaşayan kiliseleri göstermiyoruz biz. O an bana öyle geldi ki, gözlerimin önünde açıkça seçebildiğim bir çok şeyi göstermeyen haritaların bana sunulduğu ilk durum değildi bu. Bütün okul ve üniversite süresince, bana hayat ve bilgi haritaları sunuldu: üzerinde, en çok önem verdiğim ve hayatıma yön vermede mümkün en büyük etki gibi gördüğüm şeylerden hiç bir iz taşımayan haritalar. Şaşkınlığımın yıllardır eksilmeden sürdüğünü hatırladım; yardım için hiç bir rehber de gelmedi. İdrakimin sıhhatinden şüphe etmeyi bırakıp, haritaların doğruluğundan şüphe etmeye başlayıncaya kadar sürdü bu.

Bana sunulan haritalar, en yakın nesile kadar hemen hemen bütün atalarımın hayatlarını akıldışı inançlara ve saçma hurafelere göre sürdüren acınacak hayalperestler olduğunu söylüyordu. Johann Kepler veya Isaac Newton gibi ünlü bilim adamları bile vakit ve enerjilerinin çoğunu varolmayan şeyler hakkındaki mânâsız araştırmalara harcamışlardı. Tarih boyunca, külliyetli miktarda zor bela kazanılmış servet, muhayyel ilahların onur ve ihtişamı için israf edild. Sadece benim Avrupalı atalarım tarafından değil, bütün toplumlarca, dünyanın her yanında ve bütün çağlarda. Her yerde, görünürde sağlıklı binlerce erkek ve kadın kendilerini tamamen mânâsız sınırlamalara tabi kıldılar, gönüllü oruç tutma gibi; evlenmeme yemini ederek azap çektirdiler kendilerine; vakitlerini kutsal yerlere ziyaretlerle, fantastik ayinlerle, tekrarlanıp duran ibadetlerle, vs. öldürdüler; gerçekliğe sırtlarını döndüler. Bazıları bu aydınlanmış çağda bile hâlâ yapıyorlar bunu! Hepsi bir hiç uğruna, hepsi cehalet ve budalalıktan; bugün, müzelik eşya sayılmaları dışında, hiç biri ciddiye alınmıyor. Nasıl bir hata tarihinden zuhur ettik biz! Her modern çocuğun bütünüyle gerçeksiz ve hayali olduğunu bildiği şeyleri gerçek sayan ne korkunç bir tarih! En yakın zamanlar dışında bütün geçmişimiz, bugün insanların önceki nesillerin tuhaflık ve yetersizlikleri hakkındaki meraklarını tatmin ettikleri müzelere uygundu sadece. Atalarımızın yazdıkları ise, esas olarak kütüphanelerde saklanıp tarihçilerin ve diğer uzmanların inceleyecekleri ve haklarında kitaplar yazacakları kalıntılardı. Geçmişin bilgisi ilginç ve zaman zaman heyecan vericiydi, fakat günün sorunlarıyla başa çıkmayı öğrenmede hiç bir özel değere sahip değildi.

O kadar çok kelimeyle ve şatafatsız ve samimi olmasa da, bütün bunları ve aynı türden daha bir çok şeyi okulda ve üniversitede öğretmişlerdi bana. Açıkça söylenmeyecekti; atalara saygı gösterilmeliydi; gerikalmışlıklan hususunda ellerinden bir şey gelemezdi; çok zorladılar kendilerini ve hatta bazen tehlikeli bir yolla hakikate bayağı yaklaştılar. Zihinlerinin din ile meşguliyeti azgelişmişliklerinin işaretlerinden biriydi sadece, henüz rüşdüne ermeyen insanlar oldukları için şaşırtıcı olmayan bir durum. Şüphesiz bugün de dine bir miktar ilgi vardı ve bu geçmiş dönemlerin ilgisini meşru kılıyordu. Gerçi her tahsilli kişi gerçekte herhangi bir şeyi yaratmaya kadir bir Tanrı olmadığını ve etrafımızdaki şeylerin akılsız bir evrim süreciyle, yani rastlantı ve doğal ayıklanma yoluyla varolduğunu biliyordu; gene de uygun hallerde Tanrı’ya Yaratıcı gözüyle bakmaya müsaade edilebilirdi. Maalesef atalarımız evrimi bilmiyorlardı ve onun için bütün bu hayal ürünü efsaneleri icat etmişlerdi.
…

(Ernst Friedrich Schumacher – Aklı Karışıklar İçin Klavuz)