Nicedir aklımda Cemil Meriç‘in 50 yıl önce söyleyip de hâla geçerli olan serzenişleri. Jurnal‘i okurken bu üllkede yaşanmazcılara çıkıştığı benzer iki paragrafa daha rastladım. Bir araya getirivereyim dedim;

1974 yılında yayımlanan Bu Ülke kitabından;

Her dudakta aynı rezil şikâyet: Yaşanmaz bu memlekette! Neden? Efendilerimizi rahatsız eden bu toz bulutu, bu lâğım kokusu, bu insan ve makine uğultusu mu? Hayır. Onlar Türkiye’nin insanından şikâyetçi. İnsanından yani kendilerinden. Aynaya tahammülleri yok. Vatanlarını yaşanmaz bulanlar, vatanlarını yaşanmazlaştıranlardır.

Şu satırlar da Jurnal‘den. 6 Ağustos 1963…

Kulakları tırmalayan aynı şikayet: bu memlekette yaşanmaz. Doğru! Kapitalizm, Bizans’ın canım havasını fabrika bacaları, egzoslar, genzi ve ciğerleri kemiren murdar kokularla yaşanmaz hale getirdi. Ama efendilerimizi tedirgin eden bu lağım kokusu, bu kıyamet gününü hatırlatan insan ve makina uğultusu, bu toz, bu sinek değil ki. Onlar İstanbul’un insanından şikayetçi. İstanbul’un insanından yani kendilerinden. Aynaya tahammülleri yok. Bu memlekette yaşanmaz diyenin yüzüne tüküresim geliyor.

Türkiye’yi yaşanmaz bulanlar, Türkiye’yi yaşanmazlaştıranlardır. Yani aydınlar, karaborsacılar… Bir kelimeyle tesadüfün başlarına bir ikbal tacı veya imtiyaz miğferi oturttuğu şuursuz ve mesuliyetsiz herifler. Çağdaşlarına küfredince yükseldiklerini, günahlarından kurtulacaklarını vehmeden bir alay hergele…”

İftar sebebiyle misafirlikte olduğumuz sırada Ramazan davulcusu meselesi bardağına son damla damlayıverdi. Malûmdur, Ramazan davulcuları Ramazan ayının belli günlerinde kapılara gelerek halktan bahşiş toplarlar. Bu kez de öyle oldu. Ezanı beklerken kapı çaldı, gelen Ramazan davulcusu. Salondaki herkesin elini cebine atıp da hesap ödenirken yaşanan bir Türk klasiği yaşanmasına izin vermemek için -hiç taraftar olmasam da bu işe- silahına davranan kovboy gibi bir hamlede cebimdeki bozukları çıkarıp uzatıverdim arkadaşımın eşine. Lakin kapıdan geri döndü, “5 lira veriliyormuş” diyerekten. O nasıl edilgen bir cümledir yahu, bahşiş dediğinin apartman aidatı gibi miktarının belirlendiği nerede görülmüş. Ayıptan da öteydi durum. Kalktım yerimden, kapıya gidip elindeki bozuklukları da alıp hadi güle güle dedim, en kendime mukayet olabilen halimle.

Mesele aslında Tanzimat’tan beri süregelen, muhafazakârın neyi muhafaza edip neyi etmeyeceğine dair meseledir. Muhafazakâr olmanın değişmemek, ne pahasına olursa olsun geleneği ve mevcudu korumak olarak algılandığı memlekette, yok arkadaş muhafazakâr neyi muhafaza edeceğine, neyi ne kadar ve ne sürede değiştireceğine karşı ortaya konan bütün bir hayat görüşüdür şeklinde izahlar yapmak çok kabul göresi, anlaşılmak istenesi olmuyor. Varsın olmasın. Dünya yine de dönüyor.

Ramazan davulcusuna sırf bir gelenek olduğu için sahip çıkmak körü körüne gelenekçilikten öteye gitmez. Kuru kuruya nostalji sevdasında tıkanır kalır. Müslüman bir bünyenin komşularına rahatsızlık veriyor olduğunu hissetmesi rahatsızlık vericidir. Müslüman bir bünye aynı sokakta, aynı binada yaşadığı oruç tutmayan diğer dinlere mensup komşularına ve oruç tutamayan kendi dinine mensup komşularına(çocuk, hasta, yaşlı, günahkâr ve sair) gecenin bir vakti uyanma baskısı yapılmasına da razı olmaz. Ki ayrıca oruca niyeti olan sahura kalkar zaten, namazda gözü olanın ezanda da kulağı olsun zaten.

Üstelik meselenin estetik-fayda türünden bir açmazı dahi yok. Misal ben Boğaz Köprüsündeki ışık oyunlarını son derece estetik buluyorum, bir temâşa olduğunu ve bir güzellik ortaya koyduğunu düşünüyorum. Ve fakat bunun elektrik israfı olduğunu söyleyenleri de anlayabilirim. Burada bir görüş farkı, bir tercih farkı bulunur. Her ikisinin de kendince haklı gerekçeleri mevcuttur. Amma velâkin Ramazan davulcusunun meydana getirdiği rahatsızlıktan başka, estetik açıdan da son derece zayıf, amiyane tabirle kafa ütüleyen bir tınısı var. Çalınana ritim denebilirse, kuru bir ritim. Davulun sesi uzaktan bile hoş gelmiyor. Ne bir ahenk, ne bir hoş sedâ. Eskiden, hani o geleneği gelenek yapan Ramazan davulcularında, hiç değilse biraz müzikâl biraz edebî bir kaygı var imiş. Güzele meylederlemiş yaptıkları işte. Mâni söylerler, o maniye uyum sağlayacak hoş bir ritim tutturmaya çabalarlarmış. Şimdilerde o da yok. “Dostlar alışverişte görsün, salla başı al maaşı, haa üç kere de gelir bahşişimizi toplar oluruz.”

Bütün bunlara, muhafazakar hayat görüşüne sahip kimilerinden “E, o zaman ezan da yüksek sesle okunmasın!” şeklinde itirazlar gelir hep. Kaçırılan, karıştırılan husus şudur; Ezan İslâmın temel direği olan namazın işaretidir. Değiştirilmesi din kavramı bağlamında mümkün değildir. Bir gelenek değildir, bir alışkanlık hiç değildir. Sırf kimileri rahatsız oluyor diye dinin temellerinden vazgeçilemez, özgürlük tartışmalarına konu edilemez. Kapı kapalıdır bundan ötesine. Ki o kapıdan ötesi bu yazının bağlamından çok başka tartışma meselelerine, bambaşka hayat görüşleri çaprışmasına açılır. Lakin mesele o değil.

Velhasılıkelam Ramazan davulcusu “sahip çıkalım” türünden bir gelenek değildir. Edep dairesi içerisine sığdırılabilecek bir masumiyeti, nostaljisi de yoktur. Tiz terk edile !

Önceleri pek laf kondurmazdım takım tutkusuna. Futbolu lümpen bağımlılığı olarak görenleri pek bi züppe bulurdum. Afyonlardan bir afyon daha diyenler de vardı bu züppeler arasında. Hiç entellektüel değildi futbol, zihin filan açmıyordu, düşüncelere gark etmiyordu, bir ideolojisi filan da yoktu. Öyle bir maç izleyip de hayatınızın değiştiği de olmuyordu. Bir takıma, bir renk ikilisine bu kadar bağlanmayı, bu kadar sevmeyi pek de matah bir şey olarak görmeyenlere dilim döndüğünce anlatmaya çalışırdım, hep bir ağızdan bir şeyi sevdiğini haykırmanın, hiçbir siyasi, etnik, kültürel, dinsel fark gözetmeden bir şeyi beraberce sevmenin ne kadar romantik, ne kadar şiirsel bir şey olduğunu. Bir şeyi karşılık beklemeden sevmenin örneği dendiğinde ahan da takım sevgisi size derdim. Saf bir sevgiydi gözümde bir takımı sevmek. Sakaryaspor’u, Boluspor’u, Adana Demirspor’u, Gençlerbirliği’ni, Karşıyaka’yı, Göztepe’yi, Beşiktaş’ı, Fenerbahçe’yi, Galatasaray’ı sevmek. Sevinmek için sevmenin olmadığı yerdi orası. Hesabı kitabı yoktu bu işin. Ne üstüste üç galibiyet alınca artıyordu sevginiz, ne de ezeli rakibinizden esaslı bir fark yiyince azalıyordu.

Hem severken bozmazdık, üzmezdik de. Zararımız yoktu kimselere. Sporcunun da ahlaklısını severdik. Şahsiyet meziyet ayrımında şahsiyetti tercihimiz. “Filancayı hiç sevmem, o.ç’nun önde gideni, ama iyi topçu” demezdik. Türlü hile ve hurdayı, ahlaksızlığı ve çirkinliği “profesyonellik çerçevesinde yapılan” hareketler olarak değerlendirmezdik. Vurmadan kırmadan parçalamadan kazansak iyi olurdu, ama kazanmasak da olurdu. İlla da endüstriyel olacaksa, bizim “endüstriyel futbolumuz” işçinin hakkını vermeliydi, ihaleye fesat karıştırmamalıydı, çevreyi kirletmemeliydi, kirli atıklarını en yakın dereye boşaltmamalıydı, dereyi de sevmeliydi, balıkları da.

Sonra ne olduysa oldu…Trafikte beş saniye önce türlü küfürler savurduğu adamın yaptığının aynısını yapmak için aradan iki dakika bile geçmesine gerek olmayan yıllara gelmiştik…Tam olarak hangi yıllara tekabül eder futbolun bu kadar çirkinliği barındırır hale gelmesi bilmiyorum. İlk taşı kim attı, ilk kurşunu kim sıktı bilmiyorum. Ne olursa olsun sevmekten, ne olursa olsun kazanmaya doğru ne zaman evriliverdi mevzu bilmiyorum. Lakin durduramadık. Geri döndüremedik. Gitme kal diyemedik. Her göz yumuşumuz, her “bu sefer de böyle kazanalım” deyişimiz, her haksız kazanca seyirci kalışımız, her hakemi aldatışımız, her tribünlere oynayışımız, her maç öncesi ve sonrası açıklamamız, her canlı yayın ve spikerimiz, her köşe yazarımız ve köşe yazımız, her yöneticimiz ve başkanımız, her tezahüratımız ve her ıslığımız, her sevinmekten çok meydan okur halimiz, her üzülmekten çok isyan eder halimiz ile koca bir bardağa damlalar damlattık. Bardağı doldurduk, taşırdık.

Lanetlerden lanet okuduğum bir İnönü gecesiydi. Beşiktaş… Hani şu halkın takımı olan, hani diğer büyüklere büyüklük taslamayan, mütevazı bir duruşa sahip olmayı büyük olmaya yeğleyen, hani şu şampiyonluğun averaj hesabına kaldığı son hafta, rakibi hiç bir ar duygusuna kapılmadan 8 tane atarken, kendi maçını güç bela 3-1 kazanan, hani şu şerefli ikinciliklerin takımı, hani şu centilmenler centilmeni, beyefendiler beyefendisi, rakip takımla aynı uçaktayken sevinç kutlaması yapmaktan imtina eden adam Süleyman Seba’nın onursal başkan olduğu, taraftarının akla ilk gelen özelliği vefa olan, yağmurlu bir günde aşık olunan Beşiktaş. Kazanmak adına bu kadar aleni bir şekilde şirretleşen ve çirkefe bulanan bir takımı bütün bir tribünün yer yer alkışladığını, çoğu kere sükut ettiğini görmekti sanırım bardağı taşıran damla. O toz pembe, o destansı takım tutkusu bir karton aslan, bir yazılmış tarih, bir uydurulmuş efsane gibi geldi gözüme birden. Aldığı küçücük bir darbe sonucu veya belki aslında hiç olmayan o darbe sonucu yerde yatıyordu, o güzeller güzeli çubuklu siyah beyaz formayı sırtında taşıyan bir Beşiktaş’lı futbolcu. Rakibin hakkına tecavüz eden ve rakibe saygıdan nasibini almamış, hakemi ve tribünleri aldatma çabası ile yerde kıvranan o adama tek tepki olmadığı gibi, bu davranış “profesyonelce” görünüyordu çoğunluğa. Hatta o yerde yeten adama iki çift laf eden bana, yerimin rakip tribünler olduğunu filan söylüyordu bir grup. Anlamıştım nihayet. Artık bir kazanış biçimi, bir üstün gelme biçimiydi bu. Ne olursa olsun kazanış biçimi. Ne olursa olsun başarış biçimi. Atıklarını en yakın dereye boşaltan, kârdan başka amaç ve ideal taşımayan halka açık bir şirket gibiydik. Hepimiz ortaktık. Derenin de canı cehennemeydi, balıkların da…

Hiç bu kadar takım sevgisinin aslında haketmediği kadar efsaneleştirildiğini düşünmemiştim. Hiç bu kadar neresinden tutsan elde kalır bir hale de gelmemişti futbol. Her daim savunulacak bir taraf bırakırdı bize. Sığınıverirdik o güzelliğe. Artık yok. Kalmadı. Beceremedik sevmeyi. Derenin de canı cehenneme balıkların da…